آلودگی هوای داخل ساختمان و اثر آن بر سلامتی
بیش از نیمی از جمعیت جهان انرژی مورد نیاز خود را از فضولات حیوانات) مانند اسب و گاو)، چوب و زغال سنگ تأمین می کنند. پخت و پز و گرمایش حاصل از چنین سوختهایی در شومینه های بدون دودکش باعث آلودگی هوای داخل ساختمان می شود. دود ناشی از آن شامل مقدار زیادی آلاینده های مضر بر روی سلامتی است مثل ذرات گرد و غبار و دوده های ریز که عمیقاً به درون ریه نفوذ می کنند .
زنان و کودکان که زمان بیشتری را در چنین محلی سپری می کنند بیشتر در معرض این آلودگی ها هستند. سالانه 6/1 میلیون نفر در اثر این آلودگی های موجود در داخل ساختمان می میرند، یعنی هر 20 ثانیه یک نفر !
استفاده از سوختهای آلاینده توسط افراد فقیر در بسیاری از کشورها ی در حال توسعه باعث به خطر افتادن سلامتی و صدمات جانی فراوان میشود. بر اساس اعلام اژانس بین المللی انرژی در سال 2004 تعداد افرادی که از چنین سوختهایی استفاده می کنند در جهان در حال افزایش است.
اثرات کشنده:
طبق انتشار سازمان سلامت جهانی (WHO) آلودگی هوا هشتمین عامل اصلی بیماریها محسوب می شود که علت 7/2% از بیماریهایی است که مردم در جهان به آن مبتلا می شوند.
آلودگی هوای ساختمان که در اثر سوختهای ناقص و نامطلوب ایجاد می شود سالانه باعث مرگ 6/1 میلیون نفر از مردم جهان می شود.
بیماری های ناشی از این آلودگیها التهاب ریه، بیماریهای تنفسی مزمن و سرطان ریه است.
در کشورهای در حال توسعه 7/3% بیماریها ناشی از دود حاصل از سوختهای نامرغوب داخل ساختمان است. بعد از سوء تغذیه، روابط جنسی نا امن، آب نا سالم و بهداشت ضعیف، آلودگی هوا کشنده ترین عامل مرگ و میر در جهان است.
شواهد محکمی وجود دارد که نشان می دهد قرار گرفتن در معرض آلودگی هوای ناشی از سوختهای ناقص در کودکان زیر 5 سال باعث بروز التهاب ریه و در بزرگسالان بالای 30 سال باعث بیماریهای مزمن و سرطان ریه می شود. مطالعات محدودی که روی زنان و نوزادان انجام شده است نشان می دهد که تولد نوزادان کم وزن ، کم خونی موضعی، سرطان nasopharyngeal و سرطان laryngeal از نتایج آلودگی هوا هستند.
چگونگی بروز این بیماریها هنوز کاملاً شناخته شده نیست. آنچه روشن است این است که ذرات ریز آلاینده های خانگی باعث التهاب مجاری تنفسی و ریه و ششها شده و سیستم ایمنی بدن را تحت تاثیر قرار می دهند. مونوکسید کربن از طریق کاهش مقدار اکسیژن موجود در خون در این فرایند اثر گذار است.
التهاب ریه و سایر عفونتهای تنفسی:
التهاب ریه و سایر عفونتهای تنفسی در حال حاضر عامل مرگ و میر کودکان زیر 5 سال در جهان است. آلودگی هوا احتمال بروز چنین بیماریهایی را تا 2 برابر افزایش می دهد به طوریکه از هر 2 میلیون مرگ که در جهان اتفاق می افتد، 000/900 نفر در اثر مشکلات ریوی می میرند.
بیماریهای مزمن انسداد ریوی COPD:
زنان به دلیل اینکه بیشتر در معرض آلودگیهای سوختهای خانگی هستند نسبت به دیگر اشخاص بیشتر مستعد ابتلا به بیماریهای مزمن ریوی مانند برونشیت مزمن هستند. البته این آلودگیها در جاهایی که از انرژی برق و سوختهایی مثل گاز استفاده می شود به مراتب کمتر است.
در بین مردان چنین عاملی خیلی کمتر دیده می شود و در کل تقریباً از هر 5/2 میلیون مرگ که در جهان اتفاق می افتد، 000/700 نفر در اثر بیماری COPD می میرند.
سرطان ریه:
دود ناشی از سوخت زغال سنگ احتمال ابتلا به سرطان ریه را تا 2 برابر افزایش می دهد.
استفاده از دخانیات در دنیا سالیانه باعث ابتلا به سرطان ریه و مرگ بیش از یک میلیون نفر می شود.
به منظور کاهش آلاینده ها ی ناشی از سوختهای خانگی استفاده از الکتریسته، گاز و انرژی خورشیدی و همچنین اصلاح سیستمهای تهویه توصیه می شود.
کیفیت هوای داخل ساختمان:
ترکیبات ارگانیک فرار (VOC)
ترکیبات آلی فرار به شکل گاز بوده و از جامدات و مایعات مشخصی متصاعد می شوند. این ترکیبات شامل مواد شیمیایی هستند که تأثیرات کوتاه یا طولانی مدت روی سلامتی افراد دارند. مقدار این ترکیبات در داخل ساختمان 10 برابر مقدار آن ها در فضای باز خارج ساختمان است. ترکیبات آلی فرار از هزاران محصول که در زندگی روزانه مصرف می کنیم متصاعد می شود . مثل: رنگ، لاک و الکل، مواد شوینده، آفت و حشره کش ها، مصالح ساختمانی، لوازم منزل، تجهیزات اداری مانند دستگاههای کپی و پرینتر ، غلط گیرها، کاغذ کپی، لوازم التحریر مانند چسب، ماژیک، و محلولهای عکاسی و ......
مواد شیمیایی به طور گسترده در لوازم خانگی مورد استفاده قرار می گیرند. رنگها، مواد جلا دهنده و انواع واکسها ، شوینده ها، مواد ضدعفونی کننده، لوازم آرایشی، حلال های چربیها، و اسباب بازی ها همگی دارای موادآلی هستند.
سوختها هم دارای مواد شیمیایی ارگانیک هستند. وقتی که این موارد را مورد استفاده قرار می دهیم و یا آنها را در منزل نگهداری می کنیم این ترکیبات آلی فرار از آنها متصاعد می شود.
مقدار بسیاری از این ترکیبات در داخل ساختمان 2 تا 5 برابر مقدار آنها در خارج از ساختمان و در فضای باز است (بدون توجه به اینکه چنین ساختمانی در منطقه ای روستایی واقع شده باشد و یا در منطقه صنعتی)
همچنین استفاده از موادی مانند نگهدارنده های لوازم چوب ، اسپری های پاک کننده ، سموم از بین برنده حشرات موذی، خشبو کننده های هوا و نگهداری موادی مانند سوخت، لوازم مربوط به وسایل نقلیه خودرو، پارچه ها و لباسهایی که خشک شویی شده اند باعث متصاعد شدن ترکیبات آلی فرار می شوند .
سلامت:
خارش وسوزش چشم، بینی و گلو، کاهش تمرکز و توجه ، تهوع، آسیب به کبدو کلیه و سیستهای عصبی مرکزی. بعضی از این ترکیبات باعث ایجاد سرطان در حیوانات می شوند و بعضی به عنوان عامل ایجاد سرطان در انسان هم شناخته شده اند. به علاوه آلرژیهای پوستی و اختلالات تنفسی، کاهش میزان CHOLINESTERASE، Emesis، خون دماغ، خستگی و سر گیجه را نیز شامل می شود .
میزات تأثیر این ترکیبات شیمیایی بر روی سلامتی افراد متفاوت است البته این تأثیر بستگی به میزان آلودگی و مدت زمانی که فرد در معرض آن قرار داشته است دارد. بعضی از علائم و نشانه ها به محض قرار گرفتن در معرض این آلودگی ها سریعاً در افراد ظهور می کند مانند خارش و سوزش چشم، سردرد، سرگیجه، کم شدن قدرت بینایی، کاهش حافظه و تمرکز.
میزان آلودگی در خانه:
مطالعات نشان می دهند که مقدار بعضی از این ترکیبات آلی در محیط خانه 2 تا 5 برابر بیشتر از فضای خارج از خانه است. از شواهد موجود چنین بر می آید که میزان این آلاینده ها مثلاً بعد از رنگ کردن دیوارهای داخلی خانه حتی به 1000 برابر بیشتر هم می رسد .
روش کاهش آلاینده های ارگانیک فرار:
استفاده از دستگاههای تصفیه و تهویه به هنگام استفاده از موادی که این ترکیبات فرار را تولید می کنند توصیه می شود. از باز گذاشتن درپوش ظرف موادی مثل: رنگ و چسب و ..... که چنین ترکیباتی را تولید می کنند اکیداً خودداری کنید.
فرمالدهید یکی از این ترکیبات است و امکان شناسایی توسط ابزار مختلف وجود دارد سعی کنید منبع تولید آن را شناسایی و از بین ببرید.
همچنین تکنیکهایی برای استفاده از حشره کشها و... وجود دارد که می تواند در جهت کاهش میزان ترکیبات آلی فرار از آنها بهره بگیرید.
• به دستورالعمل نوشته شده بر روی مواد شوینده دقت کنید.
• از طریق باز گذاشتن دربها و پنجره ها، اجازه دهید تا هنگام استفاده از این مواد هوای تازه جریان داشته باشد.
• مواد را به اندازه مورد نیاز خریداری کنید و از نگه داشتن آن ها در منزل خودداری کنید.
• این مواد را از دسترس کودکان و حیوانات دور نگه دارید.
• هرگز این موارد را با مواد شیمیایی دیگر مخلوط نکنید مگر اینکه در دستوالعمل آن انجام این عمل بلامانع باشد .
متیلن کلرید:
مواد مصرفی که شامل متیلن کلرید هستند مثل رنگها، چسبها، حلال چسبها، اسپری رنگ، اسپری های پاک کننده و...
متلین کلرید به عنوان عامل ایجاد سرطان در حیوانات شناخته شده است. همچنین متلین کلرید در بدن، مونوکسید کربن تولید میکند که در سلامت انسان بسیار خطرناک است.
بنزن:
بنزن به عنوان یک ماده سرطان زا برای انسان شناخته شده است. آنچه در محیط خانه این ماده را تولید می کند و دود ناشی از دخانیات، توتون و تنباکو و نگهداری سوخت و رنگ و لوازم مربوطه به وسائل نقلیه خوردرو در منزل است.
استفاده از دستگاههای تصفیه و تهویه مناسب در از بین بردن بنزن بسیار مفید است.
پرکلراتیلن:
پرکلراتیلن ماده ایست که از آن به طور گسترده در خشک شویی استفاده می شود. مطالعات آزمایشگاهی نشان می دهد که این ماده باعث بروز سرطان در حیوانات می شود. اخیراً تحقیقاتی بر روی افراد به عمل آمده که موید آن است که احتمال بروز مشکلات تنفسی در کسانی که در معرض چنین موادی قرار دارند (مثلاً کسانی که در خشک شویی کار می کنند) و یا افرادی که دائماً لباسهای خشک شویی شده می پوشند بیشتر است .
آلودگی هوای داخل منزل:
اکثر افراد 90% زمان خود را داخل ساختمان (خانه یا سایر مکانهای سر بسته) به سر می برند. بنابراین آلاینده های داخل ساختمان بیشتر از آلاینده های فضای بیرون ساختمان بر روی سلامت آن ها تأثیر می گذارد.
گازهای داخل ساختمان که عمده ترین مشکلات را ایجاد می کنند عبارتند از:
• نفت، گاز، زغال سنگ، چوب، بنزین و دخانیات
• مصالح ساختمانی که در ساخت به کار می روند مثل عایقها
• لوازم خانه مانند کابینت که از چوب فشرده ساخته شده است
• مواد شوینده، حشره و آفت کشها، رنگها و مود آرایشی و بهداشتی
همچنین آلاینده های دیگری مثل:
• باکتریها
• قارچها
• مو و پرز حیوانات خانگی و بزاق دهان آنها
• گرد و غبار
• سوسکها و حشرات موذی
جریان کم هوای تازه در داخل ساختمان علاوه بر تهویه نامناسب و استفاده از سیستمهای گرم کننده و سرد کننده باعث افزایش آلودگی هوای داخلی می شود .
رادون، آلودگیهای ناشی از وسائل نقلیه ، کارخانه ها و سایر آلاینده های هوای بیرون هم می توانندبه فضای داخلی ساختمانها از طریق شکاف دیوارها، پنجره های باز، فنها، لوله های فاضلاب و ...راه پیدا کنند. گرما و رطوبت هوا هم باعث افزایش میزان این آلودگیها در محیط خانه می شود .
اثرات آلودگی هوا بر سلامتی :
آلودگی هوا در کوتاه مدت یا در طولانی مدت روی سلامت افراد تأثیر می گذارد. اثرات کوتاه مدت آن :
• خارش و سوزش چشمها، بینی و گلو
• سردرد
• سرگیجه
• تهوع
• خس خس در هنگام تنفس
در اکثر مواقع این علائم قابل درمان هستند و زمان زیادی برای بهبود لازم نیست و گاهی به محض دور شدن از آلودگیها ، این مشکلات هم سریعاً‌رفع می شوند .
اما ممکن است آلودگیها اثرات طولانی مدت هم داشته باشند مثل:
• بیماریهای قلبی
• سرطان
• مشکلات تنفسی و ریوی شدید
تأثیرات آلودگی هوا بر افراد به فاکتورهای دیگری هم بستگی دارد. سن، وضعیت سلامت فعلی و قبلی افراد از جمله این فاکتورها هستند. عکس العمل به آلودگی هوا در افراد مختلف فرق می کند. حتی این امکان وجود دارد که بعضی از افراد در اثر قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا به مدت طولانی به آن عادت کنند و دیگر واکنش خاصی نشان ندهند. اگر احساس می کنید که هوای داخل خانه یا محل کارتان مناسب نیست و باعث بروز مشکل برای سلامتی شما شده است با پزشک خود مشورت کنید .
نشانه هایی وجود دارند که با توجه به آنها می توانید وضعیت نامناسب تهویه هوای محل سکونت و کار خود را شناسایی کنید:
• رطوبت روی پنجره ها و دیوارها
• هوای نمناک و بوی نم و کهنگی
• مشاهده قارچ روی کتابها و کفشها و ...
روشهای بهبود کیفیت هوای داخل ساختمان:
راهکارهای فراوانی برای کاهش آلودگی هوای داخل ساختمان وجود دارد:
• از منابع تولید کننده آلودگی اجتناب کنید
• اجازه دهید هوای تازه هنگام رنگ کردن یا شستشوی خانه جریان داشته باشد.
• میزان رطوبت هوای داخل خانه را کنترل کنید تا از رشد آلاینده ها جلوگیری کنید .
رطوبت مناسب برای خانه 30% تا 50% است. با استفاده از دستگاه های خشک کن (Dehumidifier) می توانید این میزن رطوبت را کنترل کنید .
در مکانهایی مثل آشپز خانه و حمام از فن های مناسب برای خروج هوا به بیرون استفاده کنید .
• اگر از دستگاه های رطوبت زن (Humidifier) استفاده می کنید، مرتباً آن را بشویید و با آب تمیز و تازه پر کنید.
• خانه را همیشه تمیز نگه دارید. در صورتیکه افراد خانه آلرژی دارند از ملافه های ضد آلرژی استفاده کنید. لوازم تختخواب مثل ملافه، بالش، پتو و ... را مرتباً با آب گرم بشویید. و از خریداری نمودن لوازمی که گرد و غبار را در خود جمع می کنند اجتناب کنید. اگر به گرد و غبار خیلی حساس هستید هنگام جارو کردن منزل را ترک کنید .
جارو کردن میزان گردو غبار معلق در هوا را افزایش می دهد برای این منظور می توانید از سیستم جاروی مرکزی که امکان انتقال گرد و غبار به فضای بیرون را دارد و یا از جارو برقی هایی که دارای فیلتر های مناسب با راندمان بالا هستند استفاده کنید .
اثر دخانیات بر افرادی که با اشخاص سیگاری در ارتباطند :
دود سیگار و تنباکو یکی از عمده ترین آلاینده های هوای داخل منزل است. این دود حاوی 200 نوع سم شناخته شده مثل فرمالدهید و مونوکسید کربن به علاوه 60 ماده شیمیایی سرطانزا است. در آمریکا آمار مرگ و میر غیر سیگاریهایی که در ارتباط با افرد سیگاری بوده اند، سالانه 3000 نفر به دلیل سرطان ریه و 50000 نفر به دلیل بیماریهای قلبی است.
در کودکان و به خصوص در نوزادان، دود سیگار باعث التهاب ریه ، عفونتهای تنفسی، آسم و عفونت گوش می شود.
آلودگیهای ناشی از سوختها:
چنین آلودگیهایی از سوخت موادی مثل گاز، نفت، زغال سنگ، چوب و .... در فر، کوره، بخاری، شومینه و .... تولید می شود. خطرناک ترین آلاینده ها که بی بو و بی رنگ می باشد مونوکسید کربن (CO) و دی اکسید نیتروژن NO2 هستند .
CO در فرایند اکسیژن رسانی به بدن اختلال ایجاد می کند و باعث ایجاد خستگی، سر درد، گیجی، تهوع ، و سرگیجه می شود. اگر مقدار CO زیاد باشد حتی به مرگ هم منجر می شود .
(NO2) باعث سوزش مخاط، چشم، بینی، و گلو می شود و اختلالات تنفسی و عفونت ایجاد می کند.
بهترین راه برای جلوگیری از این آلودگی ها آن است که از نصب صحیح وسائل گرمایی مطمئن شویم.
رادون:
رادون یک گاز رایواکتیو است که می تواند از طریق شکافهایی که در فونداسیون و دیوارها و فاضلابها ایجاد می شود به فضای داخلی ساختمان وارد شود.
این گاز به عنوان دومین عامل در سرطان ریه معرفی شده است. در آمریکا سالانه 000/21 نفر در اثر سرطان ریه می میرند. بهترین راهکار، شناسایی منبع رادون و مسدود کردن آن است. ابزاری هم برای شناسایی این گاز خطرناک ساخته شده است و در دسترس همگان قرار دارد.
آزبست :
یک ماده آلی غیر قابل اشتعال است که می تواند فیبرهای میکروسکوپی تولید کند. زمانیکه از طریق دم وارد ریه می شود بافت ریه را زخمی می کند و سرطان ریه و سرطان دیگری به نام Mesothelima را به وجود می آورد .
تعداد زیادی از آلاینده های آز بستاس در محیط خانه دیده شده اند که در بام، کف و عایق استفاده شده در سقف، دیوارها ، لوله ها و تجهیزات و تاسیسات گرمایی به وفور وجود دارند. برای جلو گیری از انتشار آز بستاس باید این منابع را با عایقهای مخصوص پوشاند .
فرمالدهید :
این ماده شیمیایی در لوازم خانگی و اداری مثل فرش، پرده، تابلو و تخته های چوبی چند لایه وجود دارد. تصاعد گاز فرمالدهید از این وسائل باعث مشکلات فراوان در سلامتی می شود .از جمله :
سرفه، خارش و سوزش چشم و بینی و گلو، خارش و جوشهای پوستی، سردرد، و سر گیجه .
بهترین روش کنترل فرمالدهید اجتناب از استفاده از این وسائل است .
آلاینده ها منابع تولید در داخل ساختمان و بیماریهای ناشی از آنها
1 دخانیات، دود توتون، تنباکو سیگار – قلیان سوزش مجاری تنفسی – برونشیت – التهاب ریه در کودکان –سرطان ریه – آمفیزم و بیماریهای قلبی
2 مونوکسید کربن تهویه نا مناسب و ناقص وسایل گاز سوز – دخانیات – شومینه هایی که در آن چوب می سوزانند که موجب سردرد – تهوع – گلو درد و تورم گلو – کم بینی( ضعف چشم ها ) کاهش تمرکز و توان مغزی میشود .در حالت شدید احتمال مرگ هم وجود دارد .
3 دی اکسید نیتروژن تهویه نامناسب و ناقص وسایل گاز سوز سوزش و خارش چشم، بینی، گلو، عفونتهای دستگاه تنفسی در کودکان
4 موادشیمیایی ارگانیک اسپری ها – حلال ها – چسبها – شوینده ها – حشره کشها – رنگها – آفت کشها – سموم حشرات موذی – خشبو کننده هوا – مواد خشک شویی سوزش و خارش چشم، بینی و گلو – سردرد – کاهش توجه و تمرکز – آسیب به کبد، کلیه و مغز – ابطلا به انواع گوناگون سرطان ها
5 فرمالدهید لوازم چوبی که از چوب چند لایه ساخته شده اند – تابلو – لوازم منزل – کاغذ دیواری – الیاف و بافته های خیلی بادوام - موجب سوزش و خارش چشم، بینی و گلو – سرطان - آلرژی میشود.
6 ذرات ریز که از طریق تنفس وارد بدن می شوند. سیگار – شومینه هایی که در آن چوب می سوزانند- اسپری ها – گرد و غبار خارش و سوزش چشم و بینی و گلو – احتمال بروز عفونتهای تنفسی و برونشیت را افزایش می دهد .
7 آلاینده های بیولوژیکی، ( باکتریها، ویروس ها، قارچها، موی حیوانات، حشراتی که روی بدن حیوانات خانگی زندگی می کنند .
گرد و غبار – حیوانات خانگی – لوازم تختخواب ( به دلیل سلولهای مرده پوست ) تهویه هوا ی نامناسب، دستگاههای رطوبت زن و خشک کن ها – رطوبت موجود در محیط داخلی ساختمان – لوازم خانه آلرژی –. موجب ابطلا به آسم – خارش و سوزش چشم، بینی و گلو – تب – آنفولانزا و سایر بیماریهای عفونی میگردد.
8 آز بستاس آسیب دیدن عایق ها – مواد نسوز یا مواد آکوستیک Asbestosis- موجب ابطلا به سرطان ریه – سرطان mesothelicma و سایر سرطان ها میگردد.
9 سرب (Lead) فلز بسیار سمی سوختن رنگ به مغز و سیستم عصبی در کودکان – کم خونی – آسیب به کلیه – عقب ماندگی جسمی آسیب میرساند.
10 رادون خاک زیر ساختمان ها – مصالح ساختمانی – آب زیر زمینی موجب ابطلا به سرطان ریه میگردد.